چەمکەکان: سۆشیالیزم

(٤)

لە ئینگلیزییەوە: ساڤان ئاکۆ

مەبەست لە چەمکی سۆشیالیزم، سیستمێکە کە تێیدا خاوەندارێتی لە نێوان تەواوی خەڵکدا هاوبەشە، بەو مانایەی کە هەموو بەرهەمەکانی سەر زەوی و ژێر زەوی، بە هاوبەشی، بێ جیاوازی و بێ زیاد و کەم، لە لایەن مرۆڤەکانەوە خاوەندارێتی دەکرێن.

بەڵام ئایا دەشێت و ڕێی تێدەچێت کە هەر کەسێک یان هەموو کەسێک، خاوەنی هەموو شتێک بێت؟ بە دڵنیاییەوە هەندێک کاڵا هەن کە بەتایبەتی بۆ خودی کەسێک بەکار دەهێنرێن و ناکرێت بە هاوبەشی بەکار بهێنرێن، وەک جلوبەرگ. ئەمەش، ئەم خاوەندارێتییە تایبەتەی لە هەندێک کاڵادا مرۆڤ وەک تاکێک هەیەتی، ئەو بنەمایەی سۆشیالیزم ڕەت ناکاتەوە کە کۆمەڵگە و وڵاتێک لەسەر خاوەندارێتیی هاوبەش پێک بێت.

لە لایەنی پراکتیکیدا، خاوەندارێتیی هاوبەش لە سۆشیالیزمدا بە مانای ئەوە دێت کە هەر مرۆڤێک مافی ئەوەی هەیە بەشداریی بڕیاردان سەبارەت بەوەی کە سەرچاوە و بەرهەمەکانی سەر زەوی و ژێر زەوی چۆن بەکار بهێنرێن، بکات. بەو مانایەی هیچ دەسەڵات و هێز و لایەن و تەنانەت کەسێکیش، ناتوانێت خاوەندارێتیی تایبەتیی بەسەر ئەو سەرچاوە و بەرهەمانەدا بگرێت، جگە لە پێویستییە کەسییەکانی خۆیان.

دیموکراسی کرۆکی سۆشیالیزمە، کە لە کۆمەڵگەیەکی پەیڕەوی ئەم سیستمەدا تەواوی خەڵک مافی بەشداریکردنیان لە بڕیاردانە سیاسی و کۆمەڵایەتی و ئابوورییەکانی کە کاریگەرییان لەسەر ژیانیان هەیە، هەیە.

بەرهەمهێنان لە سیستمی سۆشیالیزمدا ڕاستەوخۆ و تەنها بۆ مەبەستی بەکارهێنانە، ئەویش بە هاوبەشیکردن و بەڕێوەبردنی دیموکراسییانەی تەواوی سەرچاوە و بەرهەمەکانی جیهان، کە تاکە ئامانج لێی، لە بەرهەمهێنان، دەستەبەرکردنی پێداویستییەکانی مرۆڤ دەبێت؛ ئەمە کۆتاییەک بۆ کڕین  فرۆشتن بە مەبەستی قازانج و دەستخستنی زێدەبایی دادەنێت.

لە سیستمی سۆشیالیزمدا، هەموو کەسێک دەتوانێت بێ بەرانبەر ئەو کاڵا و خزمەتگوزارییانەی لەپێناو پڕکردنەوەی پێویستییەکانیدا دابین کراون، دەست بخات.‌ سیستمی پارەدان بۆ ئەو کاڵا و خزمەتگوزارییانەش بەپێی ئەو کارە نابێت کە تاک دەیکات، هەروەها ئەو بەرهەمانەشی بەرهەمی دەهێنێ، بەڵکو هەموو کارەکان خۆبەخشانە دەبن، بەرهەمهێنان دەبن لەپێناو پێویستیدا، واتە خەڵک ئەو کارانە دەکەن کە سوودێکی ڕاستەوخۆیان پێ دەگەیەنێت.

لەگەڵ چەندین شێوە ژیان و سیستمی بەڕێوەبردنی هاوشێوە لە ڕابردوو و پێش هەژموونگەریی دەرەبەگایەتی و سەرمایەداری، بەڵام تیۆریزەکەری ئەم سیستمە کارڵ مارکسی ئەڵمانی بووە، هاوڕێ لەگەڵ فرێدریک ئەنگڵس. ساڵی ١٨٧١ کۆمۆنەی پاریس بۆ ماوەی حەفتا ڕۆژ پراکتیکی ئەم سیستمەیان کرد، کە بە یەکێک لە سەرەتاترین پراکتیکەکان دادەنرێت، دواتریش ڤلادیمێر لینین بە ڕابەرایەتیکردنی شۆڕشی ئۆکتۆبەری ساڵی ١٩١٧، جارێکی تر سۆشیالیزمی کردە ئەلتەرناتیڤێکی جیهانی بۆ دۆخی خراپی سەر زەوی، کە زیاتر لە حەفتا ساڵ بەردەوامیی هەبوو. هەرچەندە ئێستا و لەمڕۆی جیهاندا نموونەیەکی بەردەست بەو ئەو جۆرە سیستمە و بەڕێوەبردنەکەی نییە، بەڵام هەمیشە سۆشیالیزم هێمای ئایدیا و سیستمێک بووە کە دادپەروەری سەنتەریەتی.