چەمکەکان: سەرمایەداری

(٣)

لە ئینگلیزییەوە: ساڤان ئاکۆ

چەمکی سەرمایەداری بۆ سیستمێکی ئابووری بەکار دەهێنرێت، کە لە ئێستادا لە زۆرینەی وڵاتانی جیهان بوونی هەیە و ئەو سیستمە بەڕێیانەوە دەبات. ئادەم سیمس یەکێکە لە زاناکانی دانەری ئەم سیستمە، کە بانگەشە بۆ خاوەندارێتیی تایبەت، زێدەبایی، قازانج، بازاڕی ئازاد و کێبڕکیی تاکەکان دەکات. لەم سیستمەدا بەرهەمهێنان و بڵاوکردنەوەی بەرهەمەکانی زەوی، کارگە، تەکنەلۆژیا، گواستنەوە و گەیاندن و زۆری تر، لە لایەن کەمینەیەکەوە خاوەندارێتی دەکرێن، ئەم کە بە سەرمایەدار ناو دەبرێن. زۆرینەی دانیشتوانی ژێر ئەم سیستمە دەبێت تەواوی هێز و توانای خۆیان بە کارکردن سەرف بکەن بۆ بەدەستهێنانی کرێیەکی کەم، کە لە ئاستی کارکردنەکەیاندا نییە، ئەم زۆرینەیەی کە لە ژێردەستی کەمینەکەی سەرەوەدا کار دەکەن، بە کرێکار ناو دەبرێن.

کرێکاران لە بەرانبەر بەرهەمهێنانەکانیاندا کرێیەکی کەم وەردەگرن و دواتر ئەو بەرهەمەیان بۆ قازانجێکی زۆرتر لە کرێکەیان دەفرۆشرێتەوە. قازانجەکە دەچێتە خەزێنەی سەرمایەدارانەوە، چونکە ئەوان لەو بەرهەمەی کرێکاران بەرهەمیان هێناوە، پارەی زیاتر لە تێچووە بنەڕەتییەکە دەست دەخەن. لەمەوە دەتوانین بڵێین کرێکاران وەک هەلێک لە لایەن سەرمایەدارانەوە قۆستراوەتەوە، ئەوان لەسەر دەستکەوتەکانی کرێکاران دەژین و لە هەمان کاتدا بەشێکی قازانجەکە دەخەنەوە بەرهەمهێنانەوە، کە هەموو ئەمانە بە ئامانجی کەڵەکەکردنی سەرمایەی زیاترە.

سەرمایەداران بە دڵنیایی و یەقینەوە دەزانن کە کێن و چی دەکەن و چۆن سەرمایەکانیان زیاتر دەکەن، هەروەها بەشێکی کرێکارانیش دەزانن کە دەبێت لەپێناو دەستخستنی کرێ بۆ دابینکردنی بژێویی ژیانیان پشت بە سەرمایەداران ببەستن، بە واتایەکی تر هانایان بۆ ببەن، هەر ئەمەشە وادەکات ئەم سیستمە بەردەوامیی هەبێت. لە سیستمی سەرمایەداریدا ئامانج لە بەرهەمهێنانی کاڵا فرۆشتنەوەیەتی بە قازانج، نەک دابینکردنی پێداویستییەکانی مرۆڤ. دەبێت سەرمایەدار کڕیار بۆ بەرهەمەکانی بدۆزێتەوە، چونکە بەرهەمهێنان بەو شێوەیە دەست پێ ناکات کە بەکاربەران ئامادە بن لەپێناو دابینکردنی پێداویستییەکانیاندا پارە بە کاڵای بەرهەمهێنراو بدەن، بەڵکو بەوەی کە سەرمایەدار چۆن حیساباتی خۆی بۆ دەستکەوتنی قازانج لە کاڵاکەی ڕێک دەخات. ڕەنگە ئەم کاڵایانە پێداویستییەکانی مرۆڤ پڕ بکەنەوە، بەڵام کاتێک بەکاربەر ئەو پارەیەی پێ نەبوو کە سەرمایەدار بۆ کاڵاکەی داوای دەکات، ئیتر ئەو پێداویستییە چەندێک گرنگ و بەپەلە بێت، ئەو لێی بێبەش دەبێت و ناتوانێت دەستی بخات.

ئەوەی ئەم پارادایمە دروست دەکات، کە سەرمایەدار تەنهاوتەنها بەدوای قازانجەوە بێت، دەرەنجامی ئەوەیە کە سەرمایەداران جگە لەوەی کاڵاکانیان ساغ بکەنەوە و بفرۆشن، هیچ چارێکی تریان نییە، چونکە هەر ئەم ساغکردنەوە و فرۆشتنەیە سەرمایەکەیان دەهێڵێتەوە و جێ و ناوی خۆیشیان وەک سەرمایەدار پتەوتر دەکات. کێبڕکێش سەرمایەداران ناچار دەکات دووبارە قازانجەکانیان بخەنەوە بەرهەمهێنان، تا بتوانن بەردەوامی بە پێگە و ژیانی سەرمایەدارانەیان بدەن.

وەک لەمرۆماندا دەبینین، ئامانج و بەرهەمەکانی سەرمایەداریی وەک چینایەتی و قازانج لە سەروو هەموو شتەوە، لە ڕەگوڕیشەی زۆرینەی کێشەکانی جیهاندایە و هۆکاریانە، لە برسێتییەوە بۆ جەنگ، لە نامۆبوونەوە بۆ تاوان؛ تەواوی لایەنەکانی ژیانمان لەپێناو دابینکردنی قازانجدا ملکەچی خراپترین بیانووەکانی ئەم سیستمە بووە، بە جۆرێک کە لە دەوڵەتێکی پەیڕەوکاری ئەم سیستمەدا، ئەو پێداویستییە گرنگ و پێویستانەی هەمانن و دەمانەوێن، تەنها ئەو ساتە دەستمان دەکەون کە لەگەڵ مەرجەکانی بەدەستهێنانی قازانجی سەرمایەداراندا دەگونجێت.