Skip to main content

ئالەن بەدیۆ لە وەڵامی پرسیارێکدا دەربارەی ئایاری ٦٨



له‌ ئینگلیزییه‌وه‌: ئه‌كبه‌ر حه‌سه‌ن
ده‌توانیت هه‌ندێك ڕامان له‌باره‌ی ڕاپه‌ڕینه‌كانی پاریسی ئایاری ٦٨ەوە‌ بخه‌یته‌ ڕوو؟
تاقانه‌ییه‌ مه‌زنه‌كه‌ی ئایاری ٦٨ لێكنزیكبوونه‌وه‌ی دوو بزووتنه‌وه‌ بوو. یه‌كه‌م: بزووتنه‌وه‌ی مه‌زنی خوێندکاران، كه‌ بزووتنه‌وه‌یه‌ك بوو بۆ ستایلێكی نوێی خوێندن، ژیانێكی نوێ بۆ خوێندکار و... هه‌روه‌تر كاردانه‌وه‌یه‌ك دژ به‌ شتێكی ده‌قگرتوو له‌ كۆمه‌ڵگه‌دا ده‌رباره‌ی په‌یوه‌ندییه‌كانی نێوان پیاوان و ژنان، سێكسواڵیته‌، هونه‌ر، داهێنان و... هەروەها [دووه‌م]: بزووتنه‌وه‌یه‌كی ته‌واو جیاواز، كه‌ مانگرتنه‌ مه‌زنه‌كه‌ی ملیۆنان كرێكار بوو. به‌م شێوه‌یه‌، تۆ دۆخێكی ته‌واو نوێت هه‌یه‌، چونكه‌ به‌گشتی ئه‌م دوو جۆره‌ بزووتنه‌وه‌یه‌ ته‌واو لێك جودان. تاقانه‌یی ڕه‌های ئایار[ی ٦٨] لێكنزیبوونه‌وه‌ی به‌شه‌كیی [نیوه‌ناته‌واو]ی نێوان ئه‌م دوو بزووتنه‌وه‌یه‌ بوو. له‌ ڕاستیدا ئیمكانی داهێنانی شتێكی ته‌واو نوێ بوو، كه‌ په‌یوه‌ندییه‌كی ڕاسته‌وخۆ بوو له‌ نێوان گه‌نجانی خوێندکار و گه‌نجانی كرێكاردا.
بۆچی ته‌واو نوێ بوو؟ چونكه‌ پێش ئایار، پارتی كۆمۆنیستی فه‌ڕه‌نسی نوێنه‌رایه‌تیكردنی سیاسیی كرێكارانی قۆرغ كردبوو. پارتی كۆمۆنیستی فه‌ڕه‌نسی دابڕانێكی توندی دروست كردبوو له‌ نێوان ڕێكخستی سیاسیی كرێكاران (كه‌ خۆی پارته‌كه‌ بوو) و هه‌ندێك له‌ ڕۆشنبیره‌كان (كه‌ ڕۆشنبیرانی پارت بوون)، به‌ڵام په‌یوه‌ندییه‌كی ڕاسته‌وخۆیان نه‌بوو به‌ هیچ شتێكی جیهانی كرێكارانه‌وه‌. به‌م شێوه‌یه‌، به‌ڕاستی به‌ ڕه‌هاییه‌وه‌ سه‌رده‌می پارته‌كه‌ بوو. ئه‌گه‌ر ڕاشكاو بین، پارته‌كه‌ ڕێكخستنی بزووتنه‌وه‌ی كرێكاران بوو؛ پارت به‌ ته‌واوی بزووتنه‌وه‌كه‌ی ئاڕاسته‌ ده‌كرد. له‌و سه‌رده‌مه‌ی ئایاردا شتێكی وه‌ك ته‌قینه‌وه‌یه‌ك له‌ئارادا بوو. شتێكی ته‌واو نوێ له‌گه‌ڵ ئیمكانی خوڵقاندنی گرووپه‌ بچووكه‌كان له‌گه‌ڵ خوێندکارە‌ گه‌نجه‌كان و كرێكاره‌ گه‌نجه‌كان، كه‌ هه‌ردوو پێكه‌وه‌ له‌ نێو هه‌مان چوارچێوه‌ی پێداگیریكردندا بوون دژی پارتی كۆمۆنیست. به‌م شێوه‌یه‌، ڕاستییه‌كی سیاسیی نوێ و فه‌زایه‌كی نوێ بوو. به‌ڕاستی خوڵقاندنی فه‌زایه‌كی سیاسی بوو.
له‌وانه‌یه‌ ئه‌مڕۆ سه‌رجه‌م ده‌ره‌نجامه‌كانی ئه‌م ڕووداوه‌ كه‌شف نه‌كرابێت. ئێمه‌ له‌ زنجیره‌كه‌داین. به‌ دڵنیاییه‌وه‌ له‌ دوای دوو، سێ یان چوار ساڵ له‌ زیاترڕوونكردنه‌وه‌ی، هه‌روه‌ها ئێمه‌ كاریگه‌رییه‌ كلاسیكییه‌كه‌مان هه‌یه‌ به‌و مانایه‌ی كه‌ بزووتنه‌وه‌كان بۆ هه‌میشه‌ نین. به‌ڵام ئایدیای ده‌رككردنه‌ نوێیه‌كان ده‌رباره‌ی ئه‌وه‌ی بزووتنه‌وه‌ی سیاسی چییه‌ و ئیمكانی په‌یوه‌ندیی ڕاسته‌وخۆ له‌ نێوان هه‌ندێك له‌ ڕۆشنبیران و هه‌ندێك له‌ كرێكاراندا، خوڵقاندنی ئه‌گه‌ری بزووتنه‌وه‌یه‌كی نوێ به‌ دڵنیاییه‌وه‌ له‌م ڕووداوانه‌وه‌ ده‌ستی پێ كرد.
من سوورم له‌سه‌ر ئه‌و ڕاستییه‌ی كه‌ وێنه‌یه‌كی هه‌ڵه‌ هه‌یه‌ له‌باره‌ی ئایاری ٦٨ەوە‌، وه‌ك ئه‌وه‌ی ئایار شۆڕشێك بێت له‌باره‌ی پرسی كۆمه‌ڵایه‌تییه‌وه‌ به‌گشتی، شۆڕشی گه‌نجان دژ به‌ جیهانێكی ده‌قگرتوو له‌پێناو ڕزگاریی سێكس و... شتێكی وه‌ك پارتی گه‌وره‌. به‌ دڵنیاییه‌وه‌ شتێكی له‌م جۆره‌ هه‌یه‌، به‌ڵام ئه‌مه‌ ناوه‌ڕۆكه‌ ڕاسته‌قینه‌كه‌ی ئایار نییه‌. ناوه‌ڕۆكی ڕاسته‌قینه‌ی ئایار كاریگه‌ریی پارتی كۆمۆنیسته‌ له‌ دیاریكردنه‌كه‌دا بۆ قۆرغكردنی ته‌واوی گرنگیی سیاسیی گشتیی خه‌ڵك و خوڵقاندنی ئیمكانی نوێی ڕێكخستنی بزووتنه‌وه‌كان.

زۆرترین خوێنراو

چەمکەکان: ڕادیکاڵیزم

(١) لە ئینگلیزییەوە: ساڤان ئاکۆ کەسی ڕادیکاڵ، کە بە ڕادیکاڵیست ناو دەبرێت، کەسێکە ویستی گۆڕانکاری و ڕیفۆرمی ڕیشەیی بەشێک یان تەواوی سیستمی سیاسی و ئابووری و کەلتووری و کۆمەڵایەتیی هەیە. وشەی ڕادیکاڵ سەرەتا لە بارودۆخێکی سیاسیی نوێ لە بەڕیتانیا بەکار هێنرا، کە پێناسەکەشی هەر بۆ ئەو کاتە دەگەڕێتەوە، کاتێک لە لایەن چارلز جەیمسەوە لە ساڵی ١٧٩٧دا، گۆڕانکاری و ڕیفۆرمی ڕادیکاڵانەی ڕاگەیاند، کە تێیدا بانگەشەیەکی قووڵ و جەوهەری بۆ مافی مرۆڤ بەگشتی و مافی چینە پەراوێزخراوەکان هەبوو، بەتایبەت مافی دەنگدان بۆ تەواوی چینە جیاوازەکان، کە ئەوکات نەبوو. لە دواتردا چەمکی ڕادیکاڵ وەک چەمکێکی گشتی بەکار دەهێنرا و ئەوانەی دەگرتەوە نوێنەرایەتیی ڕیفۆرمی ڕیشەییان دەکرد. لە دوای بزووتنەوەی ڕیفۆڕمی ڕیشەیی ساڵی ١٨٣٢، کە مافی دەنگدانی بۆ چینی ناوەڕاست دەستەبەر کرد، گرووپێکی ڕادیکاڵ هاوپەیمانییان لەگەڵ فراکسیۆنێکی پەرلەمان بەست بۆ فراوانکردنی مافی دەنگدان، تا چینی کرێکارانیش بگرێتەوە.کاتێک ئەم بزووتنەوەیە مافی دەنگدانی فراوان کرد، ڕادیکاڵەکانی لەندەن ئەرکی ڕێکخستنی دەنگدەرە تازەکانیان بۆ هاوکاریکردنی گۆڕ...

چەمکەکان: ئایدۆلۆژیا

(٧) لە ئینگلیزییەوە: ساڤان ئاکۆ ''ئایدۆلۆژیا ئەو شاشەیەیە کە مرۆڤ لێیەوە جیهان دەبینێت.'' ئایدۆلۆژیا دیاردەیەکی مۆدێرنە و پەیوەندیی بە دۆخە سیاسی و ئابوورییەکانی سەدەی نۆزدە و بیستەوە هەیە. بە دیاریکراوی و بە زەقی، چەمکی ئایدۆلۆژیا لە ماوەی پێش و پاشی شۆڕشی فەڕەنسیدا پەیدا بوو. لە سۆسیۆلۆجیدا ئایدۆلۆژیا ئەو دیدەیە کە کەسێک بەرانبەر جیهان هەیەتی و کۆکراوەی کەلتوور، بەهاکان، بڕواکان، دۆخە هاوبەشەکان و پیشبینییەکانی خۆیان و ئەوانی ترە. هەروەها ناسنامەیەک بە کۆمەڵگە، گرووپ و پەیوەندیی نێوان کەسەکان دەدات، شێوە بە بیروڕاکان، کردارەکان، کارلێککردنەکان و هەموو ئەوانەی لە کۆمەڵگەدا ڕوو دەدەن، بە شێوەیەکی فراوان دەدات. هەروەها لە سۆسیۆلۆجیدا ئایدۆلۆژیا چەمکێکی ئێجگار گرنگە و کرۆکی ئەو ڕووەیە کە سۆشیالیستەکان لێی دەکۆڵنەوە، چونکە ڕۆڵێکی بەهێز و بنچینەیی دەگێڕێت لە شێوەبەخشین بە ژیانی کۆمەڵایەتی و ئەوەی چۆن کۆمەڵگە بەگشتی ڕێک خراوە و چۆن کار دەکات و ڕاستەوخۆ پەیوەندیی بە پێکهاتەی کۆمەڵایەتی، سیستمی ئابووریی بەرهەمهێنان و پێکهاتەی سیاسییەوە هەیە. ئایدۆلۆژیا بە هەمان ...

ژمارەی ١ی بڵاوکراوەی ڕەت بڵاو دەکرێتەوە

چوار مانگ بەسەر دروستبوونی بلۆگی ڕەتدا تێپەڕ دەبێت، کە لەو ماوەیەدا و بەپێی ئەو توانایەی کۆمەڵەی ٦٨ و هاوڕێیانی هەیانبوو، چەندین بابەت و وتار و نووسینی خوێندکاریی تێدا بڵاو کراوەتەوە و تا ڕادەیەک جێی خۆی لەو سەرچاوە سەرەکییانەدا کردووەتە کە دەکرێت خوێندکاران وەک شوێنگەیەکی هزری و مەعریفی بە کاری بهێنن. دوابەدوای ئەم ئەزموونە ئەلیکترۆنییە، بۆ زیاتر چوونەناو ئەو کایەی کاری بۆ دەکات و بۆ قووڵتر ڕۆچوونە ناو خوێندکارانەوە، ڕەت دەبێتە بڵاوکراوەیەکی خوێندکاری و لێیەوە و بە قەڵەمی خوێندکاران و گەنجان ئەو پرسە هەستیارانە دەورووژێنرێن و ئەو برینە قەتماغەگرتوانە دەکولێنرێنەوە، کە دەیەیەکە زانکۆ و پەیمانگە و خوێندکاران بە دەستیانەوە دەناڵێنن و سەرچاوەی تەواوی کێشە و گرفتە سیاسی، ئابووری، کۆمەڵایەتی و کەلتوورییەکانیانە. هەموو ئەمانەش لەژێر دروشمێکدا: ''بۆ خوێندکارێکی بەرەنگار''. لە بڵاوکراوەی ڕەتدا، بە هەمان ئەو ئامانجەی بلۆگەکەی بۆ دروست کرا کار دەکرێت و ڕەچاوی ئەو دۆخە هزری و مەعریفییە دەکرێت کە توێژی خوێندکاران تێیدان؛ زمانێکی ڕوون و ڕەوان، ئایدیایەکی هاوبەش و دەستەجەم...